ΠΟΛΥΓΝΩΤΟΣ ΒΑΓΗΣ

Δεν γνωρίζω ιδιαίτερα βιογραφικά στοιχεία ούτε άλλες λεπτομέρειες για την καλλιτεχνική πορεία του Πολύγνω-του Βαγή στην Αμερική, πέρα από το ότι καταξιώθηκε εκεί και αναγνωρί-στηκε από ομοτέχνους του (όπως από τον Giorgio de Chirico) ως ένας από τους σημαντικότερους γλύπτες της εποχής του.

Πρώτη φορά είχα δει έργα του πριν πολλά χρόνια στο Λαογραφικό Μουσείο της Καβάλας. Είχα γράψει τότε ένα σύντομο κείμενο με τίτλο «Πάλη με την τραχύτητα των υλικών», που δημοσιεύτηκε στο βιβλίο μου Οι Μαθητευόμενοι της οδύνης. Μεταφέρω εδώ την τελευταία παράγραφο εκείνου του κειμένου:

Ο Βαγής, που πέθανε το 1965 σε ηλικία 71 ετών, σεβόταν το υλικό όπως οι πρωτόγονοι καλλιτέχνες και άφηνε αυτό να του απο-καλύπτει το επόμενο βήμα. Συχνά λάξευε κατευθείαν πάνω στην πέτρα, χωρίς να έχει προηγηθεί σχεδιασμός στο χαρτί. Στο έντυπο που μοιράζεται στους επισκέπτες της έκθεσης έργων του διαβά-ζουμε: «Δημιουργεί μόνος του, δεν θέλει να επηρεάζεται, δεν επισκέπτεται εκθέσεις και εργαστήρια άλλων καλλιτεχνών. Τον συγκινούν τα σκληρά υλικά, η πάλη με την τραχύτητά τους».

Πριν λίγες μέρες στο χωριό Ποταμιά της Θάσου επισκέφτηκα το παλιό σχολείο που φιλοξενεί το κληροδότημα του καλλιτέχνη στον τόπο του. Δεκάδες έργα γλυπτικής και λίγες ζωγραφιές στο ισόγειο και το υπόγειο του πέτρινου κτιρίου δίνουν μια ιδέα για την παρουσία του στην τέχνη του 20ού αιώνα.

Τα έργα του που είναι κατασκευασμένα από μέταλλο δεν μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση, παρά την άψογη τεχνική τους και τη σοβαρή αντιμετώπιση των θεμάτων. Μου φάνηκε ότι κάποια από αυτά ανήκουν εν μέρει στην ακαδημαϊκή παράδοση της εποχής του και ότι ο αισθητικός τους προσανατολισμός λαμβάνει υπόψη μεταξύ άλλων την άποψη του μέσου ανθρώπου του καιρού του.

Αντίθετα, τα έργα που σμιλεύτηκαν σε πέτρα αναδεικνύουν έναν καλλιτέχνη που λειτουργεί στην τέχνη του χωρίς δόγματα, αφή-νοντας το υλικό να μιλήσει, να αυτοδιαμορφωθεί, παίζοντας ο ίδιος κατά τη διάρκεια της δημιουργίας το ρόλο του θεατή που παρεμβαίνει μόνο σε ό,τι αφορά το καθαρά τεχνικό μέρος. Σε ένα απολιθωμένο κομμάτι ξύλου σκαλίζει μία νύμφη. Σε πέτρες σχήματος οβάλ χαράζει δύο ολοστρόγγυλα μάτια και τις ονομάζει κουκου-βάγιες, ενώ σε άλλες πέτρες χαράζει τις γραμμές των ψαριών και τις ονομάζει ιχθύες. Ο Βαγής σέβεται το υλικό του και αφήνει την πέτρα να μεταφέρει τη δική της πληροφορία. Σεβασμός στο υλικό σημαίνει, σε αυτή την περίπτωση, λιγότερος εγωισμός και εγωκεντρική αντιμετώπιση των πραγμάτων, κατάργηση των στερεότυπων τρόπων έκφρασης, μυστική επικοινωνία με τους μεγάλους καλλιτέχνες όλων των εποχών.

Αρκετά από τα πέτρινα γλυπτά του ενώ έχουν κοινή αφετηρία με έργα της λαϊκής τέχνης, δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση λαϊκή τέχνη. Ο Βαγής επηρεάζεται απευθείας από τα έργα τέχνης των αρχαίων (και ιδιαίτερα των προϊστορικών) πολιτισμών, από όπου είναι μοιραίο να προέρχεται κάθε σύγχρονο έργο που φέρει το στίγμα της υψηλής τέχνης. Αντίθετα με τους λαϊκούς ή τους λαϊκό-τροπους ανά την υφήλιο καλλιτέχνες, που εκφράζονται κυρίως μέσα από πολιτισμικά καλούπια, εγκλωβισμένοι σε παρωχημένα μοτίβα που έχουν χάσει από αιώνες τη σημασία τους. ΔΣ