Η ποιητική συλλογή του Γιώργου Θέμελη Γυμνό παράθυρο κυκλοφόρησε το 1945 στη Θεσσαλονίκη (τυπογραφείο Μ. Στουγιαννάκη). Πρόκειται για ένα λιτής αισθητικής βιβλίο σαράντα σελίδων, χωρίς εικονογράφηση. Αποτελείται από τρία μέρη: «Γυμνό παράθυρο», «Τρίπτυχο», «Κυμοθόη». Οι τίτλοι κάποιων ποιημάτων δίνουν μια πρώτη ιδέα για το συνολικό περιεχόμενο: «Απογύμνωση», «Φθορά», «Χαλασμένη βρύση», «Ελεγεία σ' ένα νήπιο που πέθανε από πείνα», «Φάντασμα», «Η σελήνη των πεθαμένων». Στο πρώτο ποίημα της συλλογής, που είναι άτιτλο, ο ποιητής γράφει για το γυμνό παράθυρο που βρίσκεται στο «πεθαμένο σπίτι». Το θέμα και το θέαμα εδώ αφορούν το ίδιο το παράθυρο και όχι ό,τι φαίνεται μέσα από αυτό:
Το παράθυρο γέρνει γυμνό μέσα στη νύχτα
Όλα τα τζάμια έχουν πέσει
Κομμάτια
από γυαλί πάνω στη σκόνη
Οι πληγές της γερμανικής κατοχής δεν είχαν ακόμη κλείσει. Μερικές από τις περιγραφές θυμίζουν την Αποκάλυψη του Ιωάννη και δεν αποκλείεται να αναφέρονται στο θεολογικό αυτό έργο, αφού πράγματι εκτυλίχθηκαν τότε, ειδικά στη Θεσσαλονίκη, «σκηνές αποκάλυψης», σαν κι αυτές που ήταν ζωγραφισμένες σε πρόναους μεταβυζαντινών εκκλησιών:
Άγγελοι μαύροι κατεβαίνουν
Χτυπώντας αναμμένες φτερούγες
Άνθρωποι επάνω σε φτερωτά άλογα
Καλπάζοντας τον ετοιμασμένο θάνατο
Πολλά ακόμη στοιχεία του περιεχομένου, όπως οι εικόνες που περιγράφουν τη φθορά και την αποσύνθεση, αλλά και η συναισθηματικά αποστασιοποιημένη έκφραση και η πλήρης απουσία σημείων στίξης (που θα όριζαν μια πιο συγκροτημένη συντακτική δομή), παραπέμπουν στο κλίμα της ζοφερής εκείνης περιόδου, κατά την οποία ίσως γράφτηκε ένα μέρος της συλλογής:
Πεθαμένα πουλιά και φύλλα
Νύχτα θολή από ήσκιους που χόρτασαν αίμα
Να πατήσω επάνω σε πτώματα
Να περπατήσω επάνω στα δάκρυα
Με τα παλιά σχισμένα παπούτσια
Ρούχο τριμμένο στη σκόνη του δρόμου
Ξεφτίδια που κρέμασε η φθορά
Κοφτερό μαχαίρι δίχως αίμα
Και δίχως οδυρμό
Εγκαταλειμμένο πορεύεται το λείψανο
Με παιδεύουν λυγμοί
Ραγισμένες καμπάνες
Έντομα φριχτά φτερά βυθισμένα στη λάσπη
Οι Άγγελοι τραβήχτηκαν σε απρόσιτα ύψη
Μάτι απέραντο από δάκρυ
Τα δέντρα εξακολουθούν
Να σηκώνουν τη μοναξιά
Τα σκυλιά να ουρλιάζουν
Ανέκφραστα μάτια τυραννία από βαθιά σημάδια
Σιωπή από βυθισμένα άστρα
Ερημιά ουρανού μέσα σε κάθε φωνή
Κάποια στιγμή όμως, μέσα από τη λύπη, την απογοήτευση, την καταστροφή και τον θάνατο ξυπνά η ελπίδα: «Έχω μια κρυφή ελπίδα / Να συναντήσω κάπου τη θάλασσα». Και η συλλογή ολοκληρώνεται με τέσσερις στίχους που ανοίγουν ένα νέο παράθυρο στο μέλλον:
Όμως πρέπει ν' αγρυπνώ
Θα 'ρθει η ευτυχισμένη έκπληξη
Ένα πουλί
Μια σταγόνα
Το έργο είναι, ως γραφή, ύφος, μορφή και περιεχόμενο, εξαιρετικά μοντέρνο και ρηξικέλευθο για την εποχή του. Και πρέπει να επισημανθεί ότι την εποχή που πολλοί ποιητές διερευνούν τις σημασιολογικές αποχρώσεις της έννοιας «ελληνικότητα», ο Θέμελης, χωρίς να παραβλέπει την παράδοση, αναζητά την απάντηση στο αίνιγμα άνθρωπος. Με το βιβλίο αυτό εισάγει θεματολογία και εκφραστικούς τρόπους που θα χρησιμοποιήσει συστηματικά στη συνέχεια. Πώς όμως ένας ποιητής που ώς τότε έγραφε μετριότατα ποιήματα με παραδοσιακή μορφή και θεματολογία, δημιουργεί ένα έργο σαν το Γυμνό παράθυρο; Κατά τη γνώμη μου, το ταλέντο του και η αδιάκοπη ενασχόλησή του με τη γραμματολογία δεν θα έφταναν για να δώσουν τόσο μεστούς καρπούς, εάν δεν είχε προηγηθεί ο συγχρωτισμός του με άλλους λογοτέχνες της Θεσσαλονίκης στη συντροφιά του περιοδικού Μακεδονικές Ημέρες.
Πριν από το Γυμνό παράθυρο ο ποιητής, που υπήρξε καθηγητής στο Πειραματικό Σχολείο του ΑΠΘ και δραστήριος φιλόλογος, είχε δημοσιεύσει δύο βιβλία με φιλολογικό περιεχόμενο: Η διδασκαλία των νέων ελληνικών (τυπογραφείο Μ. Τριανταφύλλου, 1933) και Επίγραμμα και Μακεδόνες επιγραμματοποιοί (τυπογραφείο της Νέας Αλήθειας, 1938). Ακολούθησε, τον Απρίλιο του 1947, η συλλογή Άνθρωποι και πουλιά, με το εντυπωσιακό εξώφυλλο του Γιάννη Σβορώνου (τυπογραφείο Ν. Νικολαΐδη).
Συχνά ο αναγνώστης, όταν διαβάζει ποιήματα του Θέμελη, νομίζει ότι διαβάζει αποσπάσματα και όχι ολοκληρωμένα κείμενα. Έμμεσα του υποβάλλεται η εντύπωση ότι βρίσκεται στη μέση μιας πορείας αναζήτησης, με αρχή που έχει ξεχαστεί και με προοπτική αβέβαιη. Ίσως η άσκηση του ποιητή στα κατάλοιπα του Σολωμού, που είχαν αποσπασματικό χαρακτήρα, επηρέασε την εκφορά και του δικού του λόγου. Με πρότυπο τους Ελεύθερους Πολιορκημένους θα έγραφε πολύ αργότερα τη συλλογή Ηλιοσκόπιο (Θεσσαλονίκη, 1971).
Ο Γιώργος Θέμελης (Σάμος 1900 – Θεσσαλονίκη 1976) υπήρξε πολύπλευρη προσωπικότητα των γραμμάτων και ένας από τους σημαντικούς νεοέλληνες ποιητές. Οι μνήμες από το νησί του, οι δυσκολίες που αντιμετώπισε στη ζωή του, η συστηματική μελέτη των δημοτικών τραγουδιών, του σολωμικού έργου και άλλων κορυφαίων μνημείων του λόγου, η συμμετοχή του στην έκδοση των περιοδικών Μακεδονικές Ημέρες και Κοχλίας, καθώς και παράγοντες όπως η ψυχοσύνθεσή του, συνέβαλαν στη δημιουργία έργων που, αν και αρχικά μοιάζουν απρόσιτα, γίνονται γρήγορα οικεία. Πίσω από την αποσπασματικότητα και τη φαινομενική γλωσσική και εκφραστική ομοιομορφία πολλών ποιημάτων του κρύβονται σπάνια δώρα για όσους αναγνώστες αποφασίσουν να εμβαθύνουν στο ποιητικό του έργο.
Διονύσης Στεργιούλας
