«ΓΡΕΒΕΝΑ 1895-1975
80 χρόνια φωτογραφίες»
Όσοι έχουν ασχοληθεί, έστω και περιστασιακά, με τη συλλογή τεκμηρίων του παρελθόντος, γνωρίζουν τους κόπους και την ταλαιπωρία που υφίσταται κανείς, προκειμένου να καταλήξει στην κατοχή του μία σπάνια φωτογραφία, ένα έγγραφο, ένα χειρόγραφο ή οποιοδήποτε άλλο ντοκουμέντο, που μπορεί να ξεδιαλύνει την εικόνα του κοντινού ή μακρινού παρελθόντος, διασαφηνίζοντάς την ή, συχνά, λειτουργώντας ανατρεπτικά σε σχέση με ό,τι θεωρούμε ως ιστορική αλήθεια. Οι κόποι και οι χρονοβόρες διαδικασίες όμως γρήγορα ξεχνιούνται, αφού σε πρώτο πλάνο περνάει η χαρά της ανακάλυψης. Αλλά υπάρχει και μία μεγαλύτερη χαρά, που έχει σχέση με τη δημοσίευση των ευρημάτων.
Ο χαρακτήρας των συλλεκτών (και μεταφορικά ο «χαρακτήρας» των συλλογών τους) είναι βαθιά και έντονα κοινωνικός, αφού βαθύτερη επιθυμία του συλλέκτη είναι να διαβρώσει η δική του χαρά και ικανοποίηση την αδιάφορη ή και αρνητική στάση μεγάλου μέρους του κοινωνικού συνόλου για θέματα που σχετίζονται με την Ιστορία και γενικότερα με τη μελέτη του παρελθόντος.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση όλα αυτά δεν αποτελούν απλώς μία θεωρητική θέση αλλά μία πραγματικότητα, ένα λεύκωμα, ένα βιβλίο από τα πλέον τεκμηριωμένα και αρτιότερα αισθητικά που έχουν εκδοθεί στη χώρα μας, ισάξιο ή και καλύτερο από ανάλογες εκδόσεις μουσείων, μεγάλων ιδρυμάτων και τραπεζών.
Το βιβλίο είναι ένας φόρος τιμής σ’ εκείνους που ασκούσαν τη δύσκολη και απαιτητική δουλειά του φωτογράφου και εργάστηκαν για κάποιο διάστημα στην περιοχή των Γρεβενών. Ξεχασμένοι οι περισσότεροι -με εξαίρεση τους διάσημους αδελφούς Μανάκια- επανέρχονται στο προσκήνιο με έναν εντυπωσιακό τρόπο.
Ποια είναι όμως η σημασία αυτής της έκδοσης για τα Γρεβενά; Νομίζω ότι πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες πράξεις προσφοράς προς την πόλη, αν κρίνουμε και από το αποτέλεσμα και όχι μόνο από τις προθέσεις ή την καλή θέληση.
Το βιβλίο θα κάνει περήφανους ειδικά τους νεότερους Γρεβενιώτες, που γνώρισαν τα Γρεβενά ως πόλη των πολυκατοικιών και των νόμων της αντιπαροχής. Θα τους δείξει ότι η πόλη τους έχει παράδοση μεγαλύτερη από ό,τι έχουν φανταστεί και ότι η τύχη της ήταν πάντα συνδεδεμένη με το υπόλοιπο σώμα του ελληνισμού. Θα μάθουν ακόμη ότι τα Γρεβενά μέχρι μόλις πριν έναν αιώνα ήταν πόλη που φιλοξενούσε μεγάλο αριθμό μουσουλμάνων κατοίκων ως κέντρο της τουρκικής διοίκησης της ευρύτερης περιοχής. Πιθανόν να συγκρίνουν το τότε με το τώρα και να αποφανθούν ότι άλλες πτυχές του ιστορικού παρελθόντος μπορούν να αποτελέσουν πρότυπα για την εποχή μας ενώ άλλες παραδείγματα προς αποφυγή. Ίσως να νιώσουν αποτροπιασμό για τα κομμένα κεφάλια ληστών ή για τα πτώματα ανταρτών του Εμφυλίου, που επιδεικνύονταν από τις Αρχές σε δημόσια θέα, ή να συγκινηθούν με άλλες φωτογραφίες τρυφερών ανθρώπινων στιγμών και να διαισθανθούν ότι ο χρόνος αλλοιώνει μόνο την εξωτερική όψη των πραγμάτων.
Εκτός από την ιστορική πληροφορία καθεαυτή, που μεταφέρει η κάθε φωτογραφία, ο αναγνώστης μπορεί να δώσει έμφαση στη λαογραφική, την ενδυματολογική, την αισθητική, την πολιτική και την κοινωνιολογική διάσταση και να καταλήξει στα ανάλογα συμπεράσματα. Για παράδειγμα, αρκετές από τις ομαδικές φωτογραφίες μεταφέρουν την αίσθηση ενός πνεύματος εξωστρέφειας, αλληλεγγύης και ομαδικότητας, που φαίνεται ότι χαρακτήριζε τους κατοίκους της πόλης.
Στα επεξηγηματικά κείμενα που παρατίθενται στο τέλος του βιβλίου, και τα οποία είναι εξαιρετικά τεκμηριωμένα, υπάρχει πλήθος πληροφοριών για την ιστορική πορεία της πόλης των Γρεβενών κατά τον εικοστό αιώνα. Πολλά από τα στοιχεία αυτά, που αποτελούν καρπό πολύχρονης έρευνας σε αρχεία και παλιές εφημερίδες, ή προέρχονται από προφορικές μαρτυρίες, δημοσιεύονται πρώτη φορά και η σημασία τους είναι εξίσου μεγάλη με των φωτογραφιών.
Μετά τη μελέτη του βιβλίου ο αναγνώστης θα διαπιστώσει ότι η φωτογραφία είναι το απόλυτο τεκμήριο. Δεν λέει ψέματα, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί το περιεχόμενό της και συνήθως αποτελεί έναν αξιόπιστο καθρέφτη της πραγματικότητας. Όσο φευγαλέα και προσωρινή είναι η στιγμή της αποτύπωσης, άλλο τόσο διαχρονική είναι η σημασία της εικόνας και η πληροφορία που μεταφέρει για τις επόμενες γενιές.
Η άποψη για την Ιστορία που θα σχηματίσουν οι αναγνώστες του βιβλίου δεν θα οφείλεται στην ερμηνεία, την ιδεολογία ή τις ιδεοληψίες κάποιου ερευνητή ή ιστορικού, αλλά σε ένα υλικό πρωτογενές, που έρχεται μπροστά μας σήμερα ανέπαφο από τον χρόνο, όπως ακριβώς τη στιγμή που αποτυπώθηκε από τους φωτογράφους, όταν η Ιστορία δεν αποτελούσε μακρινό παρελθόν αλλά ζωντανό παρόν. ΔΣ
[Κείμενο ομιλίας που έγινε κατά την παρουσίαση του λευκώματος του Βαγγέλη Νικόπουλου «ΓΡΕΒΕΝΑ 1895-1975» στις 6 Οκτωβρίου του 2012, στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Γρεβενών. Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα «Χρονικά Δυτικής Μακεδονίας», αριθ. φύλλου 507, 12-10-2012, σελ. 7-8.]
