Γιάννης Κουνέλλης: η έκθεση στο πλοίο «Ιόνιον»*

Η πρώτη επαφή με το έργο του Κουνέλλη, όπως εκτίθεται στο πλοίο «Ιόνιον», κάνει τον επισκέπτη να αφήσει στην άκρη τη σταθερή αντίληψή του για τα πράγματα και τη φύση. Η λειτουργία της σκέψης σταματά και έρχεται αντιμέτωπος με τα μεγάλα διαχρονικά ερωτήματα. Στο έργο του Κουνέλλη δεν υπάρχει διέξοδος. Ο καλλιτέχνης ζει και εργάζεται, συνειδητά και με τη θέλησή του, σε έναν λαβύρινθο, χωρίς κανέναν μίτο στο χέρι, χωρίς ελπίδα για διαφυγή, μόνο με την ικανοποίηση που προσφέρει η αίσθηση της ευφυίας.

Τα έργα της έκθεσης δεν παραπέμπουν άμεσα σε καμιά περίοδο της ιστορίας της τέχνης. Το αντικείμενο στο οποίο συνεχώς ο καλλιτέχνης αναφέρεται, δεν είναι ούτε η ιστορία ούτε ο πολιτισμός αλλά ο άνθρωπος και το τραγικό του αδιέξοδο, που είναι ακριβώς αυτό που ενώνει πρόσωπα διαφορετικών εποχών, τόπων και κοινωνικών τάξεων.

Είναι αδύνατο να καταλάβει κανείς για το τι ψάχνει ο Κουνέλλης, για το τι πασχίζει τόσα χρόνια στη Ρώμη, για το τι ζητά από τον εαυτό του και από τον κόσμο. Το κάθε του έργο αυτοανατρέπεται. Μάταια ο επισκέπτης προσπαθεί να «δικαιολογήσει» τον καλλιτέχνη, επιδιώκοντας να μαντέψει τις προθέσεις του. Δεν υπάρχουν προθέσεις. Δεν έχουμε να κάνουμε με ένα παιχνίδι στημένο εκ των προτέρων, με ένα παιχνίδι «σικέ». Ο Κουνέλλης είναι απόλυτα αντιδογματικός, γοητεύεται από την περιπλάνηση, είναι η ενσάρκωση του ομηρικού Οδυσσέα, με τη διαφορά ότι ποτέ δε θα φτάσει στη δική του Ιθάκη, αφού δεν υπάρχει σήμερα τέτοιο νησί. Και ας γίνεται η έκθεση στο πλοίο «Ιόνιον».

Με τα υλικά που χρησιμοποιεί θα έπρεπε να νιώθουμε ιδιαίτερα εξοικειωμένοι, μας φαίνονται όμως τόσο ξένα: σίδερο, ξύλο, μολύβι, μαλλί, βαμβάκι, κάρβουνο, πέτρες, ένα μεταλλικό κρεβάτι, ένα αυγό. Μερικές από τις μεταλλικές κατασκευές δένουν τόσο με τον χώρο, ώστε μοιάζουν να αποτελούν τοιχώματα του πλοίου. Δεν είδα κανένα συνθετικό υλικό, από αυτά που δημιούργησε η τεχνολογία τις τελευταίες δεκαετίες.

Το έργο του Κουνέλλη δρα ψυχαναλυτικά. Βλέπουμε σ' αυτό, «ως εν κατόπτρω», ό,τι υπάρχει μέσα μας. Ο ίδιος εξηγεί: «Θέλω την επιστροφή της ποίησης με όλα τα μέσα, με την άσκηση, την παρατήρηση, τη μοναξιά, τον λόγο, την εικόνα, την εξέγερση».

Εγκαταλείποντας την έκθεση αντίκρισα έναν διαφορετικό Πειραιά και θυμήθηκα τα λόγια ενός άλλου Έλληνα της ξενιτιάς, του Κώστα Αξελού: «Όλος ο κόσμος ξέρει πως δεν υπάρχει κριτήριο της αλήθειας ως αλήθειας. Μέσα στη διαδρομή της περιπλάνησης σφυρηλατούνται και κομματιάζονται οι αλήθειες και οι επαληθεύσεις» (Κώστας Αξελός, «Προς την πλανητική σκέψη», εκδ. Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 1989, σελ.41).

*Η έκθεση οργανώθηκε από το ίδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου κατά την περίοδο Οκτωβρίου-Νοεμβρίου 1994.

Πρώτη δημοσίευση: 
Διονύσης Στεργιούλας,  
Οι μαθητευόμενοι της οδύνης, 
εκδ. Οδός Πανός, Αθήνα 1995, σσ.55-56.