ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ*

Το βιβλίο του Παναγιώτη Γούτα με τίτλο Διεισδύσεις στα βιβλία των άλλων είναι μία συλλογή δημοσιευμένων (κυρίως) κειμένων για θέματα που αφορούν τη λογοτεχνία γενικότερα και την πεζογραφία ειδικότερα. Εξαίρεση αποτελούν ελάχιστα κείμενα που αναφέρονται στην ποίηση και το δοκίμιο.

Στο πρώτο μέρος, που καταλαμβάνει τη μισή ακριβώς έκταση του βιβλίου, δημοσιεύονται πέντε εκτενείς μελέτες. Οι τρεις από αυτές με επίκεντρο τη λογοτεχνία και την πόλη της Θεσσαλονίκης. Μεταφέρω τους τίτλους τους: «Η πεζογραφία της Θεσσαλο-νίκης», «Πέντε θεσσαλονικιές ποιήτριες» και «Μπιζίμ ΠΑΟΚ». 

Η μελέτη «Μπιζίμ ΠΑΟΚ» είναι ένα είδος ανθολόγησης, μία σύνθεση αποσπασμάτων λογοτεχνικών κειμένων, που αναφέρονται στην ομάδα του ΠΑΟΚ. Τα αποσπάσματα της μελέτης αυτής συγκεντρώθηκαν με μοναδικό κριτήριο την αναφορά στον ΠΑΟΚ. 

Στην ίδια λογική κινείται και το κείμενο με τίτλο «Το κρεβάτι στη νεοελληνική ποίηση», όπου συγκεντρώνονται οι στίχοι έντεκα Ελλήνων ποιητών, που περιλαμβάνουν τη λέξη κρεβάτι ή συνώνυμά της. Οι ποιητές που ανθολογούνται είναι οι: Καβάφης, Κάλβος, Σολωμός, Παλαμάς, Καρυωτάκης, Βαφόπουλος, Σεφέρης, Ελύτης, Αναγνωστάκης, Χριστιανόπουλος, Χρονάς. Ο αναγνώστης της μελέτης θα συναντήσει συγκεντρωμένα πολλά συνώνυμα της λέξης κρεβάτι και ποικίλες χρήσεις τους από τους ποιητές. Για παράδειγμα, ο Ανδρέας Κάλβος δεν χρησιμοποιεί τη λέξη κρεβάτι, αλλά στρώμα, ενώ ο Καβάφης και ο Σολωμός χρησιμοποιούν παράλληλα με τη λέξη κρεβάτι τη λέξη κλίνη. 

Στη μελέτη για τις πέντε ποιήτριες της Θεσσαλονίκης ο συγγραφέας ανιχνεύει, με αφορμή το τελευταίο βιβλίο της καθεμιάς, τις κοινές αφετηρίες, τα κοινά σημεία και τις ουσιαστικές διαφορές στο έργο τους. 

Το σημαντικότερο ίσως κείμενο του πρώτου μέρους είναι αυτό που αναφέρεται συνοπτικά στην πεζογραφική παραγωγή της Θεσσαλονίκης και των γειτονικών μακεδονικών πόλεων κατά την πρώτη δεκαετία της τρίτης χιλιετίας. Πρόκειται για μία εκτενή μελέτη με σύντομες αναφορές στα βιογραφικά στοιχεία 67 πεζογράφων και σε 192 τίτλους βιβλίων τους, που δημοσιεύτηκαν μεταξύ των ετών 2000 και 2010. Από τις επισημάνσεις του συγγραφέα στο τέλος της μελέτης–καταγραφής παραθέτω δύο αποσπάσματα:  

«Η υπερπληθώρα των τυπωμένων βιβλίων δεν ισοδυναμεί και με άνοδο της συγγραφικής ποιότητας – τουναντίον. Παρά τις όποιες λαμπρές εξαιρέσεις, το σημερινό επίπεδο της πεζογραφίας της πόλης μας παραμένει φτωχό. Σαφώς και δεν είναι αντάξιο ενός Πεντζίκη, ενός Ιωάννου, ενός Μπακόλα, ενός Καζαντζή» (σ. 38). 

Το δεύτερο απόσπασμα είναι η τελευταία επισήμανση του συγγραφέα στη μελέτη: «Όσο πιο γρήγορα συνειδητοποιήσουμε πως, σ’ αυτή την κόχη του πλανήτη που λέγεται Θεσσαλονίκη ελάχιστα έως καθόλου επηρεάζουμε με τα γραπτά μας το παγκόσμιο γίγνεσθαι, τόσο το καλύτερο για μας. Αναλογιζόμενοι την ασημαντότητά μας, ίσως γίνουμε, κάποτε, καλύτεροι πεζογράφοι. Με λιγότερη έπαρση και εγωπάθεια, ίσως πετύχουμε και κάτι σπουδαιότερο από τη λογοτεχνική μας καταξίωση, που δεν είναι και το άπαν στη ζωή μας: το να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι» (σ. 40).
 

*

Στο δεύτερο μέρος δημοσιεύεται μεγάλος αριθμός βιβλιο-παρουσιάσεων και κριτικών, που αφορούν και πάλι κυρίως λογοτέχνες της Θεσσαλονίκης και δευτερευόντως άλλων γειτονικών μακεδονικών πόλεων ή της Αθήνας. Σχεδόν όλα τα κείμενα αυτού του μέρους είχαν διαβαστεί σε λογοτεχνικές παρουσιάσεις ή είχαν δημοσιευτεί σε εφημερίδες, όπως η Μακεδονία και η Ελευθεροτυπία, ή σε περιοδικά, όπως η Παρέμβαση, το Index, η Οδός Πανός.  

Στα σχετικά σύντομα κείμενα του δεύτερου μέρους ο συγγραφέας δεν ξεφεύγει ποτέ από το θέμα του ούτε περιστρέφεται γύρω από αυτό, αλλά πάντα δίνει στον αναγνώστη τεκμηριωμένα στοιχεία που απαντούν στα παρακάτω ερωτήματα:

·        Ποιος έγραψε το βιβλίο (βιογραφικά στοιχεία)

·        Ποιο είναι το προηγούμενο έργο του (εργογραφία)

·        Πού εντάσσεται το συγκεκριμένο βιβλίο 
   (σχολή, τάση, είδος γραφής)

·        Ποιο είναι σε γενικές γραμμές το περιεχόμενο

·        Ποια είναι η δομή του βιβλίου

·        Από πού έχει επηρεαστεί ο συγγραφέας

·        Ποια είναι τα δυνατά σημεία και ποιες οι αδυναμίες του 
   βιβλίου

Και καταλήγει κάνοντας έναν γενικό απολογισμό.

Αυτά συμβαίνουν στις βιβλιοπαρου-σιάσεις και τις κριτικές του. Ενώ στα εκτενέστερα κείμενα του πρώτου μέρους το πλαίσιο είναι διευρυμένο και αφορά μία ολόκληρη πόλη, μία χρονική περίοδο, το συνολικό έργο ενός συγγραφέα.  

Παρόλο που ο Γούτας δεν προβάλλει τις δικές του ιδέες και απόψεις στα βιβλία που διαβάζει, προτιμά συνήθως να επιλέγει εκ των προτέρων συγγραφείς που του ταιριάζουν, συγγραφείς που οι καταβολές τους και ο τρόπος που εκφράζονται θυμίζουν το δικό του πεζογραφικό έργο: βιωματικός ρεαλισμός, γραμμική αφήγηση, γραφή ομοιόμορφη και περιεχόμενο σαφές, πλήρως κατανοητό από τον μέσο αναγνώστη, καταγραφή και όχι ανάλυση, εστίαση στην επιφάνεια και σε εικόνες της καθημερινότητας και όχι στο βάθος. Δεν είναι τυχαία η πλήρης απουσία αναφορών στον υπερρεαλισμό, τον μοντερνισμό και την πειραματική γραφή. Όλα τα προηγούμενα δίνει την εντύπωση ότι δεν τον ενδιαφέρουν καθόλου. Σε ό,τι αφορά τη Θεσσαλονίκη, ενώ αναφέρεται συχνά στη νεότερη τάση του βιωματικού ρεαλισμού στη λογοτεχνία της πόλης, που αφορά κυρίως το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, μοιάζει να αδιαφορεί για τη μεγάλη παράδοση του εσωτερικού μονολόγου και της λεγόμενης «σχολής της Θεσσαλονίκης», που έβαλε τη συμπρωτεύουσα στον παγκόσμιο χάρτη της νεότερης πεζογραφίας. Ο συγγραφέας δεν κρύβει τις προτιμήσεις του και έτσι εύκολα ο αναγνώστης θα καταλάβει πόσο τον έχουν επηρεάσει κάποιοι σύγχρονοι λογοτέχνες της πόλης, όπως ο Περικλής Σφυρίδης, αλλά και μεγάλες μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας, όπως ο Philip Roth.
 

*

Ο συγγραφέας και ζωγράφος Νίκος Πεντζίκης μού είχε πει ότι προτιμά τα κείμενα που είναι «πληροφοριακά», τα κείμενα δηλαδή που παρέχουν πληροφορίες, από εκείνα που είναι γεμάτα με ιδέες. Διαβάζοντας το βιβλίο του Γούτα από μία τέτοια οπτική γωνία, όλα τα κείμενα θα μας φανούν ενδιαφέροντα και χρήσιμα και το βιβλίο ως μία πράξη αγάπης, αφού σε κάθε περίπτωση αντιμετωπίζει τους συγγραφείς και το έργο τους χωρίς προκαταλήψεις, με απόλυτο σεβασμό, ευγένεια και θετική στάση.

ΔΣ

*Διαβάστηκε στην 9η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου του Παναγιώτη Γούτα Διεισδύσεις στα βιβλία των άλλων (εκδ. Νησίδες, Θεσσαλονίκη 2011).