ΚΙΝΕΖΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ (ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΗ)

Το βιβλίο με τίτλο 45 ποιήματα κλασικής και σύγχρονης κινέζικης ποίησης δίνει μία αντιπροσωπευτική –νομίζω– εικόνα για τη διαχρονική πορεία της ποίησης στη μεγάλη αυτή χώρα. Η απόδοση στα ελληνικά έγινε από τον Παναγιώτη Μαυρίδη, που συνεργάστηκε για τον σκοπό αυτό με κινέζους λογίους. Στο προοίμιο και στην εισαγωγή του βιβλίου ο μεταφραστής εξηγεί τον τρόπο που εργάστηκε και δίνει ιστορικές και άλλες πληροφορίες για την κινέζικη ποίηση. Κάποιες από τις παρατηρήσεις του παρουσιάζουν ευρύτερο ενδιαφέρον: «Στον κινεζικό λαό κυριαρχεί (ή τουλάχιστον κυριαρχούσε μέχρι πρόσφατα) η στην ξηρά αγροτική ζωή, ενώ στον Έλληνα βασικό βιωματικό στοιχείο είναι η θάλασσα από τους πανάρχαιους προϊστορικούς χρόνους. Η θάλασσα επεκτείνεται απεριόριστα οπτικά και δίνει την εντύπωση ενός απέραντου επίπεδου χώρου μέσω του οποίου μπορούμε να φτάσουμε σε άγνωστους τόπους δύσκολα προσπελάσιμους στον διά της ξηράς ταξιδιώτη. Έτσι διαμορφώνεται η αντίληψη μιας ανεμπόδιστης ελευθερίας κίνησης και η ψευδαίσθηση μιας συνειδησιακής και βουλητικής ανεξαρτησίας όταν αγνοηθεί ή υποτιμηθεί ο κίνδυνος της αιφνίδιας θαλασσοταραχής».

Μεταξύ των θεμάτων που απασχολούν τους ανθολογούμενους ποιητές διακρίνονται ο έρωτας, η διαχείριση της εξουσίας, οι δυσκολίες της ζωής, η χαρά που δίνουν το φαγητό και το ποτό, η καλή παρέα, η αρμονία του τοπίου, η έντιμη συμπεριφορά που δεν εκτιμάται, η δυστυχία που ενυπάρχει στην ευτυχία και το αντίστροφο.

Μία από τις ουσιώδεις διαφορές σε σχέση με την δυτική ποίηση φαίνεται να είναι ότι στην κινέζικη ποίηση το φυσικό περιβάλλον είναι σχεδόν πάντα παρόν. Οι ανθρώπινες πράξεις βρίσκουν τις αναλογίες τους στα φυσικά φαινόμενα και συνήθως υπάρχει ένα «σκηνοθετικό» φόντο που αποτελείται από στοιχεία της φύσης και του τοπίου, όπως το φεγγάρι, τα άνθη, η βροχή, τα σύννεφα, τα πουλιά, ο ουρανός, τα βουνά, τα ποτάμια. Τα ανθρώπινα συναισθήματα εναλλάσσονται όπως οι εποχές. Όπως το φθινόπωρο και ο χειμώνας δίνουν τη θέση τους στην άνοιξη, έτσι και η θλίψη θα δώσει τη θέση της στην ευτυχία.

Στη λογοτεχνία του δυτικού κόσμου το φυσικό περιβάλλον έχει από νωρίς απαξιωθεί, για να φτάσουμε στον Καβάφη και σε πλήθος άλλων ποιητών του εικοστού αιώνα, που δεν αναφέρονται σχεδόν ποτέ σε αυτό. Η συγκεκριμένη στάση του δυτικού διανοούμενου οφείλεται εν μέρει στον Πλάτωνα και τους νεοπλατωνικούς φιλοσόφους, που τοποθέτησαν πάνω από τη φύση την Ιδέα και επηρέασαν στη συνέχεια τη χριστιανική θεολογία και τη νεότερη φιλοσοφία. Με την οπτική αυτή σχετίζονται ίσως και οι πρώτοι Αθηναίοι τραγικοί ποιητές, που ακόμη και όταν αναφέρονται στη φύση, αυτό συνήθως συμβαίνει μέσω της χρήσης σχημάτων λόγου, όπως π.χ. οι παρομοιώσεις. Φαίνεται ότι από πολύ νωρίς –πάντως μετά τον Όμηρο και τον Ησίοδο– οι έννοιες «φύσις» και «κόσμος» υποκαταστάθηκαν στον ελληνικό κόσμο από τις έννοιες «πόλις» και «άνθρωπος», από το ανθρώπινο περιβάλλον, από τους συσχετισμούς και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ ανθρώπων που ζουν στο ίδιο ή σε διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα και από την εσωτερική διερεύνηση. Ωστόσο, η λαϊκή ποίηση (το δημοτικό τραγούδι) έμεινε σε μεγάλο βαθμό ανεπηρέαστη από την ατομική δημιουργία, που προϋπέθετε συνήθως τους (εκλεπτυσμένους και με άλλου τύπου προβληματισμούς) κατοίκους των πόλεων ως κοινό. Έτσι, πολλά από τα ποιήματα του βιβλίου μοιάζουν να έχουν κοινές ή παραπλήσιες δομές με ελληνικά δημοτικά τραγούδια. Όλα αυτά βέβαια δεν σημαίνουν ότι στη νεότερη ατομική ποίηση σταμάτησαν οι αναφορές στο φυσικό περιβάλλον και στις αναλογίες που αναδεικνύονται όταν το συγκρίνουμε με το ανθρώπινο. Κάθε άλλο. Οι δρόμοι της ποίησης ποικίλουν, ώστε να μπορούν να εκφράζονται μέσω αυτής δημιουργοί τελείως διαφορετικής ιδιοσυγκρασίας και κοσμοαντίληψης. Οι στίχοι του Νικηφόρου Βρεττάκου που ακολουθούν, θα μπορούσαν, χωρίς αμφιβολία, να προέρχονται από το βιβλίο με τα κινέζικα ποιήματα:

                                    Μια μυγδαλιά και δίπλα της, 

                                    εσύ. Μα πότε ανθίσατε; 
                                    Στέκομαι στο παράθυρο 
                                    και σας κοιτώ και κλαίω.

ΔΣ 

["45 ποιήματα κλασικής και σύγχρονης κινέζικης ποίησης". 

 Απόδοση στα ελληνικά: Παναγιώτης Θ. Μαυρίδης

 Εκδόσεις Οδός Πανός, Αθήνα 2014, σ. 112]