Ένας άλλος Ανδρέας Κάλβος

 

Οι λέξεις «Ανδρέας Κάλβος» (Andrea Calvo) στη θέση του ονόματος συγγραφέα ενός παλαιτύπου είναι πιθανό να προκαλέσουν εντύπωση και απορία στους έλληνες αναγνώστες. Πολύ περισσότερο εάν στο βιβλίο αναφέρεται ως έτος έκδοσης η χρονολογία 1638. Τα πλήρη στοιχεία έκδοσης, όπως αναγράφονται στη σελίδα τίτλου του συγκεκριμένου νομικού συγγράμματος, που τυπώθηκε στη Μπολόνια, έχουν ως εξής: De Iure Congrui Ad Interpretationem Constitutionis Gregorii XIII, Pro D. Andrea Calvo Cum Perillustri, & Excellentissimo D. Bartolomeo Guidotto, Iuris Informatio, D. Columbani Spissij Philos. & I. V. D., Bonon [=Bologna]. Typis Iacobi Montij, & Caroli Zeneri, 1638. Πρόκειται για ένα οκτασέλιδο μεγέθους folio, με τυπική σελίδα τίτλου βιβλίων της εποχής, το οποίο είναι μάλλον απίθανο να είδε κάποτε ο ποιητής.¹

Αλλά και στα χρόνια της ακμής του Ανδρέα Κάλβου, ένας ποιητής με το ίδιο επώνυμο προκαλούσε οικειότητα στο ιταλικό τουλάχιστον αναγνωστικό κοινό, παρά τον πρόωρο θάνατό του στις αρχές του 19ου αιώνα. Ο Κάλβος πιθανότατα θα είχε ακούσει για τον επαναστάτη ποιητή Κάλβο (Calvo), αν δεν γνώριζε και το έργο του. Ο Edoardo Ignazio Calvo, που γεννήθηκε και πέθανε στο Τορίνο (1773-1804) και έζησε για ένα διάστημα εξόριστος, έγραψε αλληγορικούς ποιητικούς μύθους και άλλα ποιήματα στη διάλεκτο του Πιεμόντε.

Θα μπορούσε η χρήση του επωνύμου στη γειτονική στα Επτάνησα Ιταλία να υποκρύπτει κάποια πολύ μακρινή σχέση του Κάλβου με τους Κάλβους της Ιταλίας;² Δεν το γνωρίζουμε. Με το θέμα της καταγωγής του Κάλβου από την πλευρά του πατέρα του έχουν ασχοληθεί οι Κ. Σολδάτος, Ν. Τωμαδάκης και άλλοι. Ο Γ. Θ. Ζώρας αναφέρει ότι πιθανώς η οικογένεια ήρθε στην Κέρκυρα από την Κρήτη, όπου «ίσως να είχε πάει απ' την Ιταλία,³ όπως έγινε με πολλές άλλες οικογένειες, τον καιρό της ενετοκρατίας».⁴ Ο Λ. Ζαφειρίου γράφει για το ίδιο θέμα: «Το όνομα της οικογένειας εμφανίζεται σε έγγραφα από τις αρχές του 18ου αιώνα [...]. Το επώνυμο Κάλμπος υπάρχει σε νοταριακά έγγραφα του 1580 και επιβεβαιώνει την ύπαρξη Κάλβων στην Κέρκυρα ήδη από τον 16ο αιώνα».⁵ Ο ποιητής, αν και ο πατέρας του ήταν Κερκυραίος, από το ταπεινό Μαντούκι, στην ωδή «Ο φιλόπατρις» δείχνει την προτίμησή του αποκλειστικά στη Ζάκυνθο, στο νησί που του έδωσε όχι μόνο «την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα», αλλά και τη σύνδεση με το αρχοντολόγιο των Ιονίων Νήσων. Και αυτό είναι κάτι που πρέπει να γίνει σεβαστό. Ωστόσο, η επιθυμία του αυτή δεν ακυρώνει τα αντικειμενικά στοιχεία γύρω από την καταγωγή του πατέρα του.

Το επώνυμο του Ανδρέα Κάλβου το συναντάμε σε διάφορες γραπτές εκδοχές: Calbo(s) και Kalbo(s), Galbo, Calbro, Calbot, Kalvo(s), Calvo(s), Kalwo(s), κλπ. Και στα ελληνικά: «Στα έγγραφα το όνομα συναντάται πότε Κάλμπος, πότε Κάλυμπος, πότε Κάλπος, πότε Κάρβος, πότε Κάρμπος, πότε Κάλβος».⁶ Και πότε Κάλμπου. Το πλήθος των γραπτών εκδοχών παρουσιάζει ενδιαφέρον και για έναν πρόσθετο λόγο. Διαρκώς ψηφιοποιούνται και προσφέρονται στο κοινό τεκμήρια περασμένων εποχών, σε πολλά από τα οποία η αναζήτηση συγκεκριμένων πληροφοριών ή ονομάτων ήταν κάποτε πρακτικά αδύνατη. Ο Κάλβος δεν ήταν άγνωστος ως ποιητής και προσωπικότητα των γραμμάτων στον ευρωπαϊκό και στον αμερικανικό Τύπο της εποχής και επομένως μια εμπεριστατωμένη αναζήτηση στις ψηφιοποιημένες εφημερίδες του καιρού του θα φέρει στο φως νέες πληροφορίες και πιθανώς ευχάριστες εκπλήξεις.

Αν και άσχετη με το παρόν κείμενο, σχετική ωστόσο με το θέμα των παραλλαγών των κυρίων ονομάτων, είναι και η πληροφορία που μου είχε δώσει προφορικά ο πεζογράφος Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης για την ύπαρξη δεκατεσσάρων εκδοχών της ονομασίας «Θεσσαλονίκη» σε διαφορετικές γλώσσες. Αν και δεν του είχα ζητήσει διευκρινίσεις, φαντάζομαι ότι θα εννοούσε λέξεις όπως Salonica, Salonique, Solun, Salonicco, Selanik κ.ά. Τότε η πληροφορία αυτή μου φάνηκε εντελώς αδιάφορη. Όταν, πολύ αργότερα, ως ερασιτέχνης συλλέκτης ιστορικών τεκμηρίων της πόλης, αναζητούσα εστιασμένα σε δημοπρασίες του διαδικτύου ανάλογα τεκμήρια, εκτίμησα τη σημασία της, αφού μια σωστή διαδικτυακή αναζήτηση πρέπει να περιλαμβάνει όσο το δυνατόν περισσότερες παραλλαγές μιας ονομασίας ή ακόμη και πιθανά, αναμενόμενα ή παγιωμένα ορθογραφικά λάθη.

Διονύσης Στεργιούλας

[Πρώτη δημοσίευση: περ. Μικροφιλολογικά 56 (φθινόπωρο 2024) 5-6]

1 Το όνομα Andrea Calvo ως χορηγού αναφέρεται και σε μιλανέζικη έκδοση του 1520 έργου του Βοκάκιου (Ameto di Messere Giovanni Boccaccio con le osservationi in volgare grammatica sopra esso di Hieronimo Claricio), όπου δημοσιεύεται και σύντομο κείμενο του ιδίου σχετικό με την υπεράσπιση της λαϊκής γλώσσας.

2 Ο Δημήτρης Αρβανιτάκης γράφει ότι «στο Λονδίνο του 1820 ο Κάλβος θεωρούνταν από τους φίλους και συνεργάτες του μάλλον ιταλός παρά έλληνας», παρατήρηση όμως που δεν σχετίζεται με το επώνυμό του ή με το γενεαλογικό δέντρο του πατέρα του, αλλά με το έως τότε πλαίσιο της ζωής του (Ανδρέας Κάλβος, Αλληλογραφία, τ. Α΄ 1813-1818, Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, 2014, σ. 91).

3 Στο λήμμα της Βικιπαίδειας (7.9.2024) για τη γνωστή ιταλική οικογένεια Κάλμπο (Calbo family) αναφέρονται και πρόσωπα που έζησαν στον ελλαδικό χώρο (15ος και 16ος αιώνας).

4 Γεώργιος Θ. Ζώρας, «Ανδρέας Κάλβος (βιογραφία)», Αφιέρωμα στον Κάλβο, Νέα Εστία 467 (1946) 6.

5 Λεύκιος Ζαφειρίου, Ο βίος και το έργο του Ανδρέα Κάλβου, Αθήνα, Μεταίχμιο, 2006, σσ. 17-18.

6 Γ. Θ. Ζώρας, ό.π., σ. 6.