Τετάρτη 30 Σεπτεμβρίου 2015

Σολωμός, Παπαδιαμάντης, Καβάφης
(Τρία έργα του Κωνσταντίνου Σαμοΐλη)

 
 


 Διονύσιος Σολωμός
Η μορφή αποδίδεται με τον τρόπο της βυζαντινής τέχνης, όπως θα τη συναντούσαμε στον τοίχο του πρόναου μιας εκκλησίας. Αυστηρό σχήμα, αφαίρεση, πνευματικότητα, αλλά και στοιχεία αγιότητας, όπως σε πολλά από τα πρόσωπα της ποίησής του. Το βλέμμα μοιάζει να κοιτά προς τον υλικό και ταυτόχρονα προς τον άυλο κόσμο. Εκτός από τα μάτια του σώματος διαισθανόμαστε ότι βρίσκονται σε εγρήγορση τα “μάτια της ψυχής”: “Πάντα ανοιχτά, πάντα άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου”. Το φτερό στο δεξί χέρι είναι το σύμβολο της γραφής και υποδηλώνει σχηματικά την ιδιότητα του ποιητή, καθώς και την ποιητική και δημιουργική του ιδιοσυγκρασία. Ο Διονύσιος Σολωμός είναι “οικείο” πρόσωπο για τον ζωγράφο, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κέρκυρα, το νησί όπου ο ποιητής έζησε κατά το δεύτερο μισό της ζωής του. 

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
Το έργο έχει στοιχεία κοσμικής ζωγραφικής, αλλά το βυζαντινό ύφος κυριαρχεί στην απόδοση της μορφής και στα νεανικά χαρακτηριστικά του προσώπου. Οι γνωστές φωτογραφίες του διηγηματογράφου αποτελούν μακρινό πρότυπο, αφού ο ζωγράφος ήθελε να δημιουργήσει έναν Παπαδιαμάντη χωρίς τα σημάδια του χρόνου και της φθοράς πάνω του. Η μορφή παρουσιάζεται σε σύμπνοια και χρωματική αρμονία με το υγρό στοιχείο, ενώ το σώμα μοιάζει να είναι βυθισμένο στη θάλασσα. Τον συντροφεύει ένα πλοιάριο που το κατάρτι του καταλήγει σε σταυρό. Εμμέσως θυμόμαστε τη νησιωτική του καταγωγή και τον πρωταγωνιστικό ρόλο της θάλασσας και των ταξιδιών στα διηγήματά του. Ο ήλιος και το φεγγάρι (αριστερά και δεξιά στο πάνω μέρος του έργου) είναι δύο σύμβολα σταθερά στην τέχνη της περιοχής του Αιγαίου από τα πανάρχαια χρόνια και τα συναντάμε ήδη στη μινωική Κρήτη. Στη βυζαντινή εκκλησιαστική τέχνη προστέθηκε ένας νέος συμβολισμός, που επιβίωσε και στα χρόνια της τουρκοκρατίας: ο ήλιος για τον Ιησού, η σελήνη για την Παναγία. Ως προς τη δομή και τη σύνθεση, στα πρότυπα που χρησιμοποίησε ο καλλιτέχνης θα μπορούσαν να αναφερθούν αρκετά ανάλογα έργα Ελλήνων ζωγράφων. Ως προς την ουσία, το τελικό αισθητικό αποτέλεσμα και την αύρα που το έργο αποπνέει, θα πρέπει να θεωρηθεί πρωτότυπη δημιουργία.

Κ. Π. Καβάφης
Είναι γνωστή η αποστροφή του Καβάφη για τα γηρατειά και ο φόβος του για τη φθορά του σώματος και της μορφής. “Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου / είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι”, έγραφε. Εδώ ο ζωγράφος τον παρουσιάζει όπως ο ίδιος ο ποιητής θα ήθελε να είναι: όχι απλώς νέο, αλλά διαχρονικά νέο. Η αιώνια φρεσκάδα του ποιητικού του έργου αντανακλάται στο πρόσωπό του συνδυασμένη με μία αθωότητα και μία υποβόσκουσα προσκόλληση στην ηλικία της πρώτης νεότητας. Το θερμό κόκκινο χρώμα στο φόντο υποδηλώνει έναν εσωτερικό κόσμο πλούσιο σε συναισθήματα, που ο ποιητής, για τους δικούς του λόγους, θέλησε να καλύψει σε πολλά ποιήματά του με έναν μανδύα λογικής. Η σύνθεση έχει ως πρότυπο μία από τις ελάχιστες φωτογραφίες του Καβαφη, αλλά πρόκειται για έργο πρωτότυπο, αφού ο ζωγράφος αποδίδει με μεγάλη ελευθερία τα χαρακτηριστικά της μορφής κινούμενος πάντα στο κλίμα της βυζαντινής ζωγραφικής. 

ΔΣ